Pitigliano, een Toscaans dorp gehouwen uit tufsteen

Pitigliano is een schilderachtig Toscaans dorp dat is ondergedompeld in het tijdloze heuvellandschap van de Maremma. Ver van drukke toeristische Toscaanse paden maakt het dorp deel uit van nog twee andere tufsteendorpen, Sorano en Sovana. Deze Borghi del Tufo bevinden zich vlakbij de grens van Lazio en Toscane.

Pitigliano wordt ook wel ‘Klein Jeruzalem’ genoemd vanwege een diepgewortelde Joodse gemeenschap die hier lange tijd heeft gewoond. Het dorp herbergt een groot historisch en architectonisch erfgoed. Kerken, monumenten, stadsmuren, synagogen en musea liggen als een puzzel verspreid in de nauwe wirwar van straatjes.

De eerste kennismaking met Pitigliano staat in ons geheugen gegriefd. Wanneer we de kronkelende provinciale weg volgen vanaf de kust landinwaarts, verschijnt Pitigliano als een enorm beeldhouwwerk voor ons. Gebouwd op en gehouwen uit tufsteen lijkt het wel een luchtspiegeling. ’s Nachts wanneer het donker is en de huizen verlicht zijn zweeft het dorp ergens halverwege tussen hemel en aarde.

Korte geschiedenis van Pitigliano

Dit deel van Zuid-Toscane staat bekend als de Maremma en strekt zich uit van Grosseto tot aan de Argentario-kust. Het waren de Etrusken en later de Romeinen die hun sporen duidelijk hebben achtergelaten. In de middeleeuwen regeerde de familie Aldobrandeschi over het gebied. Na de Orsini kwam Pitigliano in handen van de Medici en werd het opgenomen in het Groothertogdom Toscane.

Officieel erkend als ‘I Borghi più belli d’Italia’ zijn er veel bezienswaardigheden. Het bouwwerk dat meteen in het oog springt zijn de oude muren, waarvan de eerste stenen zijn gestapeld door de Etrusken, daterend uit de 7^e eeuw v.Chr. In de middeleeuwen werd het verdedigingswerk verder uitgebreid door Aldobrandeschi en later versterkt door Orsini. Tegenwoordig zijn delen daarvan goed bewaard gebleven. De nog steeds bestaande Porta di Sovana gaf toegang tot de citadel.

Joodse gemeenschap

Het hart van Pitigliano wordt vooral gekenmerkt door de aanwezigheid van een Joodse wijk met een 16^e -eeuwse synagonge. Vanaf de 16^e eeuw was het dorp de thuisbasis van een grote Joodse gemeenschap. Na de anti-Joodse maatregelen die paus Paulus IV in 1555 in Rome nam, zochten de joden hier hun toevlucht die door graaf Niccolò Orsini werden verwelkomd en beschermd. In die tijd werden getto’s en Joodse gebedshuizen ver van de Christelijke gebouwd, maar hier niet. Hun invloeden en cultuur zijn overal terug te vinden.

De synagoge vertegenwoordigt het centrum van ‘Klein Jeruzalem’ en het is mogelijk om een rondleiding te nemen, die je zal leiden naar andere historische plaatsen, zoals de oude oven waar ongezuurd brood werd bereid, de slagerij, de stomerij, kelders en uiteraard de begraafplaats net buiten het stadscentrum.

Ondanks de banden met de Joodse gemeenschap staat Pitigliano bekend om de aanwezigheid van vele kerken waaronder de kathedraal van de Heiligen Petrus en Paulus. De kerk heeft een prachtige gevel die typerend is voor de late barok. Ook het interieur is in barokstijl uitgevoerd en bevat prachtige kunstwerken. De oudste kerk is die van San Rocco uit de 12^e eeuw. Het interieur is versierd met schitterende fresco’s en familiewapens van de verschillende heersende families.

Historisch centrum van Pitigliano

Naast alle heiligdommen, muren en poorten zijn het ook de prachtige fonteinen die opvallen, zoals die op Piazza della Repubblica. Nadat je de toegangspoort van de citadel binnengaat loop je langs het Medici-aquaduct dat dateert uit de 17^e eeuw. Maar het zijn vooral de bloemrijke balkons, bogen, trappen en adellijke wapenschilden die de hoofdrol spelen in de zestig steegjes waarin Pitigliano is verdeeld.

Het centro storico heeft zijn middeleeuwse lay-out behouden met zijn versierde pleinen en karakteristieke steegjes verfraaid met bloemen. In principe zijn er drie hoofdstraten evenwijdig aan elkaar, die langs de oost-west as van het stedelijk patroon slingeren. De Via Roma is de middelste, dan ten noorden loopt de Via Vignoli en tenslotte aan de zuidkant de Via Zuccarelli. De laatstgenoemde staat ook bekend als het Joodse getto.

Winkeltjes met typische lokale producten volgen elkaar op en sommige bieden toegang tot de ondergrondse tunnels die in het tufsteen zijn gegraven. Ze werden door de eeuwen heen gebruikt als schuilplaats, vluchtroute en kelders.

Eten

In Pitigliano word je verwend met typische Maremma-gerechten. Wij hebben heerlijk gegeten in Trattoria Il Grillo. Pappardelle met wild zwijn, pici all’agliata en de boerensoep acquacotta kwamen voorbij. Natuurlijk is een lokale wijn voor ons een logische keuze, zoals wij de Bianco di Pitigliano DOC erbij dronken. Als dolce namen we twee traditionele joodse desserts lo sfratto, op basis van honing en noten en torta papalina, een heerlijke stuk taart met ricotta en kersen.

Musea

In de directe omgeving zijn er tal van sporen teruggevonden uit de Etruskische periode. Het Archeologische openluchtmuseum Alberto Manzi is een bezoek waard met zijn Etruskische necropolis. In het Museo Civico Archeologico, gevestigd aan Piazza della Fortezza Orsini in een majestueus versterkt gebouw uit de 12 eeuw, vind je een uitgebreide collectie gereedschappen en aardewerk uit de Etruskische beschaving.

Vie Cave

Tot slot tippen we graag de zogenoemde Vie Cave, ook bekend als ‘tagliate’ of ‘cavoni’, een netwerk van uit tufsteen gehouwen wegen die door de Etrusken werden gebruikt voor bescherming, communicatie en het transport van goederen tussen de verschillende gemeenschappen. De Vie Cave verbindt Pitigliano met Sovana en is ongeveer 7 km lang en op sommige plaatsen wel 20 meter diep. Ze zijn volledig met de hand uitgegraven en onder begeleiding een must om te verkennen.

Pitigliano is een heerlijk dorp voor een dagje uit als je het zuiden van Toscane bezoekt. Omringd door stilte en rust zal je verbaasd staan van de vele bezienswaardigheden die het dorp zorgvuldig bewaakt.